«Есті жи, ел шаңына ер, мұны тастап,
Қайғы жоқ басқа жатсаң ғылым жастап.
Сен-батыр, мынау білгіш, анау есті,
Апардың қазақ көшін қайда бастап?..
Бәрің есті, батырсың, айлалысың.
Қазақтың түзеттің бе жалғыз қылын?»
(Шәкәрім сопы.).
«Зер ұстаған зердің жайын біледі,
Жақсы басшы елдің жайын біледі.
Басынан көп өмірді өткізген жан,
Қайғы мен жердің жәйін біледі…
Ой дүние-ай, дүниесің,
Дем алғанша құбыласың.
Шаң жұқтырмайтын кейде тұлпар,
Кейде орға жығасың.
Кеше көл еді бүгін тақыр,
Кеше бай еді бүгін пақыр,
Ар сатуға ақырын келе жатыр.»
(Көбей би ).
«Сіздер де сопы боларсыз,
Табатын жолды жанарсыз!
Құдіретінен Құдайдың,
Қалмаңыз достар хабарсыз
-Сөзіме рух бер, Алла!»
«Тарықанда тау-кие,
Тұңғиықтан үн қатты;
Кереметін әулие
Мойындамау – биғат-ты!
Пақыр жолы-қиналмақ,
Құдіретке иланбақ.
Лә-иллаһа иллалла!
Лә-иллаһа иллалла!
Нәпсі-оңай жау деме,
Иман кәміл, тәубеде.
Жаратушы жар болсын,
Түсірместен әуреге!
Біз Мұхаммед үмметі,
Жол көрсетер сүннеті:
Мұсылманның міндеті — Лә иллаһа иллалла!
Лә иллаһа иллалла Мұхамадур расулалла!»
(Ата жолының ұраны).

«Мен үкім шығаруда ең алдымен Құран кәримді бірінші орынға қоямын. Егер сұрағыма Құран аяттарында анық жауап болмаса, пайғамбарымыздың сүннетінен іздеймін. Онда да мәселе шешілмесе сахабалардың ішінен өзім қалаған кісінің сөзін аламын. Қайсы сахабаның сөзін қабылдау, қабылдамау өз еркімде» (Әбу Ханифа).

Бұл естеліктен Әбу Ханифа тақуалығының негізгі шарты пайғамбарымыздың: «Барлық құлшылық амалдарының, намаздың да ортасын ұстаныңдар және сахабалар жолын ұстаныңдар!» деген өсиетін берік ұстанғанын көрсетеді.

Жаратушымыз сондықтан да пайғамбарымызға қай сахабаны қай елдерге жіберуді көрсетіп негізінен 7 ислам дінін берік ұстанатын Азия елдеріне сахабаларды жіберіп пайғамбар сүнеттерін, намаз амалдарының орындау ерекшеліктерін үйретуді аманаттап өз көзі тірісі кезінде жібергені тарихта мағлұм жағдай. Ал пайғамбарымыздың алғашқы қарулы дін соғысында-ақ, қыпшақ елінің таңдаулы батырлары мен білімді тектілері сол соғысқа жәрдемге келіп, сахабалар санатынан табылып, ислам дінінің өркен жаюына үлестерін қосқаны, ал кейінгі екі жүзді мұнафық араб ғалымдарының өз арамыздан шыққан екі жүзді намыссыз жалаң ілімнің соңына түскен ағайындарымыздың қолымен тарихтан мүлде ұмыттыруға тырысқанымен бәрібір халықтың жадынан өшіре алған да жоқ және нақты жер бетінде Алланың сүйген құлдарына ғана берілетін сый, хикметтерімен ардақталып, мәңгілік белгілері де қалғанын жасыру да мүмкін емес.

Толық оқу…

Бұл тақырып халыққа таратылып жатқан басылымдардың негізгі ірге тасы болғанымен «Қайталау білім анасы» деп, тағы бір қысқаша мысалдармен тоқтала кетейік. Бұл үш негізден адам баласының сауаттылық деген қабілет, қасиет белгісі пайда болмақ. Енді дін ғалымдарымыздың, имамдарымыздың «Діни сауаттылық» деген түсінігі бар. Және бұл түсінікті ислам елдерінде арап тілімен байланысты пайдалану философиялық қағидаға айналғаны да даусыз. Толық оқу…

Енді Алланың «Бір» сипатын меңгеріп ғылым берілу мен ғылымның негізі жол туралы адамзатқа ортақ қарапайым ғана мектептік білімімен түсіндіріп көрсек; Егер хазіретіміз жоғарыдағы түсіндіргеніндей масхабымыз тура жол болса және әрі жалпыға бірдей тура жол туралы білім беретін әрі мектеп болып саналатын болса және бұл мектептің ортақ білімімен барлық оқушысы тура жолда болып саналу керек. Яғни «намазхан» болу дегеніміз тура жолда болу болып есептеледі екен. Олай болса, құран философиясымен салыстырып көрейік. Толық оқу…

 «Сөз айттым «Әзірет Әлі» «айдаһарсыз», Мұнда жоқ «алтын иек, сары ала қыз». Кәрілікті жамандап өлім тілеп, Болсын деген жерім жоқ жігіт арсыз…Арсыз, малсыз, ақылсыз, шаруасыз, Елірмелі маскүнем байқалған ғой. Бес-алты мисыз бәңгі күлсе мәз боп, Қинамай қызыл тілді, кел, тіл ал, қой!..» «Махаббат- өмір көркі рас, Өлген соң, ол да үндемес. Махаббатсыз дүние бос-Хайуанға оны қосыңдар. Қызықтан өзге қалсаң бос, Қатының балаң досың бар. Жүрегі жұмсақ білген құл Шын дос таппай тыншымас. Пайда, мақтан-бәрі тұл, Доссыз ауыз тұшымас.» Толық оқу…

Құран философиясы деген ұғымды басылым бетінде көп пайдаланып отырмыз. Егер құраннан берілген ашық нұсқауларды, үлгілерді жекелей қарастырсақ, онда үгіт болып, ал көптеген құпия аяттардың жол-жоба және дінді жалғастырушы, ескертуші болып өз арамыздан, ұлтымыздан немесе қасиет болып ішімізден келген және тылсымнан Алла тарапынан түрлі аяндар болып көрсетілетін, уахилар болып оқылатын аяттардың түсінігін және пайғамбар өсиеттерімен бірлігін тұтастай насихатын қарастырсақ Құран философиясы деп атағанымыз абзал.

Ал енді діннің осындай заман ағымдарына қарай көптеген бұрынғы шариғатта тыйым болып, кейіннен оның түрлі жағдай дәрежелерге, адам баласының тұрмыстық, шаруашылық әдістерінің жетіліп біртектіленумен азық өңдеу әдістеріне де байланысты және медицина ғылымының да көптеген адам баласының сауықтыру шараларының жетілуіне де байланысты бұрынғы аталарымыздың сақтанған істерінің білім арқылы меңгеруге және кейбір жағдайда бұрын құпия болған аяттардың білімінің ашылып, оған қарсы күнәлі нәрселердің де көбеюімен шариғат аяттарының үкімдерінің өзгерістерге түсуіне байланысты Құран философиялық, насихаттық түсініктері де өзгерістерге ұшырауы да хақтық іс болмақ. Сондықтан Раббымыз: «Бір аятты ауыстырсақ (тыйымнан шектеуден алып тастасақ) немесе ұмыттырсақ (күшін жойса) одан жақсысын, не сол сияқты келтіреміз (сан мәні өзгермейді). Әрине Алла тағаланың әр нәрсеге күші жетуші екенін білмедің бе?» (2-106) Алла тағаланың тәңірлік қуат күші де заман ғылымына қарай адамзат әрекеттерінен үстем болып, хикмет мұғжизаларының көрінісі де өзгеріске түсуін қатаң ескертеді. Ата жолының алғашқы жылдарда жалпы халықтық сипат алып, дін имамдары және білімді қоғам мүшелері де аруақтан бата алумен, қолдау берумен халық арасына кеңінен белгілі болғаны сөзсіз. Ата жолына ашықтай көмек жәрдем беруге құқық қорғау мекемелері тарапынан да кең және ашық түрде де көрінісін тауып, халықтың қазақ мемлекетінің аясында еркін қозғалысын қалыптастырғаны да даусыз. Бірақ араптан келген діни сауаттыларымыз масхаб біліміміздің кең түрде насихатталып, кітаптар шығып, басылым бетінде қолдау беріп және сырттан оқып келген жастарымыздың көбейіп, жалпы халықтың намаз оқуға деген ынтасының артуы бір жағынан халықтың иманға келуіне жәрдем болғанымен, екінші астыртын жағынан қазақтың дін ұстанымының бөлшектелуіне әкеліп соқтырды.

Толық оқу…

  

    Алтыншы басылымда «Ар», «Уақ» және «Ман» қуаттары жайында құран және кітап білімдерінен қысқаша түсінік берілді. Енді жалпы «Ар» дегеніміз адам баласының тән, рух, жан тазалығының шамасынан белгі беретін, адам баласының мақсаты, тіршілігінің бағытын айқындап тұратын ерік-жігерін, тектілігін яғни намыстылығын белгілеп, оның да жыныстық, кәсіптік, намыстылық сипаты мен ұлттық, үмметтік ерекшелігі болатынын білгеніңіз де жөн. Толық оқу…